Een toekomstbestendige school hoeft geen nieuwe school te zijn

Studenten werden tijdens lockdowns geconfronteerd met een nieuwe manier van onderwijs. En door versnelde digitalisering is de functie van het schoolgebouw aan het veranderen. Maar een toekomstbestendige school hoeft geen nieuwe school te zijn; bestaande panden bieden vaak meer mogelijkheden dan verwacht.

“Studenten hebben tijdens de lockdowns kennisgemaakt met blended learning, waarbij ook videocolleges een optie zijn. En dat is mede de oorzaak dat de functie van schoolgebouwen aan het veranderen is”, weet Ton Fleuren, Director Business Development bij Heijmans Utiliteit.

“Het zijn de studenten die een universiteit of school kiezen. Daarbij hechten ze steeds minder aan de stad waar het gebouw staat, want ze hoeven er toch niet meer elke dag naartoe. En het gaat dan ook minder om studeren, maar meer om het elkaar ontmoeten.” Maar het gebruik van veel schoolgebouwen is nu nog star en inflexibel ingericht, stelt Fleuren: “Dat moet dus echt gaan veranderen. En dat is nog wel een uitdaging.”

Er zijn onderwijsinstellingen die de tijdgeest inmiddels aanvoelen en beseffen dat goed onderwijs begint met een gebouw dat aansluit bij de wensen van studenten. Jheronimus Academy of Data Science (JADS), bijvoorbeeld. De universiteit in het historisch centrum van ’s Hertogenbosch is gevestigd in een oud klooster en wordt op verschillende manieren door studenten en bedrijven benut. “Omdat het een Rijksmonument is, zijn er geen grote verbouwingen mogelijk. Maar gelukkig is het een heel plooibaar gebouw”, vertelt Liesbeth Leijssen, Director Impact bij JADS.

“Er zijn momenteel veel maatschappelijke uitdagingen waarbij data science kan helpen om tot nieuwe inzichten en oplossingsrichtingen te komen”, vervolgt Leijssen. In het pand bevindt zich bijvoorbeeld een mkb-datalab, waar studenten hun kennis op het vlak van data science inzetten bij concrete vraagstukken van mkb-bedrijven. Ook zijn er studenten die met data science kunnen helpen bij onopgeloste moordzaken.

JADS werkt samen met verschillende kennisorganisaties, zo ook met Beyond Eyes. We plaatsten er comfortsensoren die temperatuur, luchtvochtigheid en CO₂-gehaltes in de verschillende ruimtes van de universiteit meten. Hieruit volgt nuttige data die studenten tijdens hun opleiding ook weer onderzoeken.

Hoe een toekomstbestendige school eruit komt te zien, vindt Fleuren lastig te voorspellen. “Wat vinden studenten belangrijk? Welke functies in een school moeten vooral blijven en wat moet er echt anders? Door de bewegingen van alle gebruikers in een schoolgebouw via sensoren inzichtelijk te maken, kun je al veel te weten komen. Zo is het handig om te zien hoeveel activiteit er in bepaalde delen van de school is, en op welke momenten.”

Als je dat goed in beeld hebt, kan je die ruimtes wellicht op een flexibelere manier gaan gebruiken, oppert hij: “Want waarom een klaslokaal of collegezaal alleen overdag gebruiken? Het zou mooi zijn als scholen op momenten dat er geen les wordt gegeven toch nog steeds een maatschappelijke functie vervullen. Bijvoorbeeld als buurthuis, in het weekend. Of als locatie voor avondcursussen. Op die manier maak je optimaal gebruik van een schoolgebouw, waardoor er minder nieuwbouw nodig is. Veel duurzamer dus.”

Kunsthistoricus Wilma Kempinga en architect Tjeerd Wessel runnen een ideëel onderzoeksbureau dat verbetering van schoolarchitectuur nastreeft. Beiden onderschrijven dat bestaande gebouwen getransformeerd kunnen worden en weer helemaal aan de eisen van deze tijd kunnen voldoen. “Als het om scholen gaat, vinden we dat er tegenwoordig wel erg snel voor nieuwbouw wordt gekozen. Ondertussen worden veel bestaande schoolgebouwen gesloopt”, aldus Kempinga. “Sloop is een slecht idee qua duurzaamheid”, vult Wessel aan. “Want het is echt pijnlijk om te zien hoeveel materialen er dan worden weggegooid. Bovendien breek je dan een pand af waar bij de bouw vaak heel goed over is nagedacht.”

Bij renovatieplannen staat het creëren van een prettige leeromgeving centraal, waarbij ook goede ventilatie belangrijk is. Niet alleen sinds corona, stelt de architect: “Vroeger was ventilatie ook al een belangrijk thema. En je ziet dan ook dat oude schoolgebouwen ruim van opzet zijn, hoge plafonds hebben en voorzien zijn van ramen die tegen elkaar opengezet kunnen worden. Door de tijd heen zijn echter veel van die ramen vervangen door exemplaren die niet meer open kunnen.”

Ook Fleuren benadrukt het belang van frisse lucht. “Als er 35 studenten in een kleine ruimte zitten zonder mechanische ventilatie en de ramen niet open kunnen, dan weet je zeker dat het CO₂-gehalte snel toeneemt en dat iedereen binnen no-time slaperig wordt. Datzelfde gebeurt bij hogere temperaturen.” Ook deze problemen zijn met behulp van sensoren goed in beeld te brengen. “Daarbij moeten we beseffen dat dergelijke technologie ondersteunend is. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om wat mensen met die data doen.” Het is belangrijk om de interactie aan te blijven gaan en regelmatig vragen te stellen: “De antwoorden gaan al tot nieuwe inzichten leiden, vooral als ze gekoppeld kunnen worden aan de verzamelde data.”

Lees het hele artikel over een futureproof school van Beyond Eyes in Het Financieele Dagblad.